Jak pracować z uczniem mającym zaburzenia koncentracji uwagi?

– Uwaga! Uwaga!  – woła nauczyciel stukając równocześnie kluczem w biurko. Znacie ten obrazek i tę sytuację? Ja mam go właśnie przed oczami jako bardzo wyraźne wspomnienie ze szkolnych lat.

W zawodową rolę nauczyciela wpisane jest zabieganie o uwagę uczniów, skupianie jej na określonej treści, kierowanie ich uwagą , itd…

Uwaga jest tak samo często używanym słowem, jak i problemem, o którym ciągle słyszymy.

Jednak czy uwaga może być problemem skoro jest naturalnym procesem intelektualnym? Dlatego gdy dopytamy o sedno tego problemu usłyszymy, że chodzi tu o brak uwagi. Zatem czy uwagi może komuś brakować? Czy można jej mieć za mało? Czy może większy kłopot to nadmiar uwagi, która ciągle podąża za różnymi bodźcami nie będąc trwale w jednym miejscu i sytuacji? Poszukajmy odpowiedzi na te pytania w literaturze naukowej i zobaczmy jak tutaj scharakteryzowane są procesy uwagi ( oprac. na podstawie : Psychologia. Podręcznik akademicki, Jan Strelau, GWP) :

Uwaga, czyli celowe angażowanie procesów poznawczych, ukierunkowywanie działania, wydatkowanie energii intelektualnej w danym obszarze.

Dobrze obrazuje to metafora latarki – widoczne jest tylko to co w snopie światła, reszta pozostaje w ciemności. Tam , gdzie skierujemy światło, tam możemy podjąć aktywność.

Procesy uwagi rozpatrujemy w 4 najważniejszych aspektach:

1. selektywność uwagi – dokonywanie selekcji informacji. Umiejętność skupienia się na jednym działaniu, jednej aktywności, jednym bodźcu albo jednym rodzaju bodźców. Selektywność uwagi dotyczy zarówno dokonywania wyborów w zakresie analizowanych aktualnie doznań zmysłowych czyli naszej percepcji , ale też angażowanych procesów myślowych,
2. czujność – umiejętność długotrwałego oczekiwania na pojawienie się określonych danych, określonego bodźca a przy tym skuteczne ignorowanie całej reszty ( czyli szumu),
3. przeszukiwanie – aktywne szukanie w celu wykrycia rzeczy, czy treści spełniających ustalone z góry kryteria, np. szukanie w tekście określonych słów. Inne informacje pojawiające się w otoczeniu nie związane z danym celem są dystraktorami,
4. nadzorowanie czynności jednoczesnych – zdolność kontrolowania przebiegu kilku procesów poznawczych dziejących się w tym samym czasie, np. równoczesne słuchanie wykładu nauczyciela, sporządzanie notatek i zakreślanie w nich na kolorowo najważniejszych treści, ( w tym miejscu możemy też użyć terminu podzielność uwagi).

Mówiąc o uwadze spotkamy się jeszcze z dwiema dodatkowymi cechami, które wiążą się z powyższymi, a niekiedy używane są zamiennie.  Są to:

• trwałość uwagi – to zdolność do utrzymywania uwagi trwale czyli przez długi czas na jednej aktywności intelektualnej, na jednym bodźcu z otoczenia
• przerzutność uwagi – zdolność ogniskowania uwagi na różnych aspektach otoczenia z dowolnym przerzucaniem jej między jednym a drugim.

Podsumowując ten długi i naukowy wstęp ważne jest wyróżnienie funkcji uwagi i obserwacja osoby, u której podejrzewamy problemy w koncentracji, bo przecież nie muszą one dotyczyć wszystkich jej aspektów. Mając taką wiedzę trafniej dobierzemy ćwiczenia, które pomogą uwagę usprawnić . Zatem co i jak ćwiczymy?

Przedstawiamy tu kilka książek, które pomogą odpowiednio zaplanować pracę z uczniem, przydadzą się one np. podczas tzw. zajęć wyrównawczych, terapii pedagogicznej, rewalidacji ( gdy dziecko oprócz innych problemów ma również stwierdzone trudności w koncentracji uwagi) oraz jako „rozgrzewka intelektualna” dla całej klasy przed zadaniem wymagającym szczególnego skupienia, np. pracą klasową.

Wybierając ćwiczenia dla ucznia zwróćmy uwagę na graficzne rozmieszczenie zadań, ważne jest  żeby na jednej stronie znajdowało się tylko jedno ćwiczenie. Gdy dla starszych uczniów będzie ich więcej to miejmy pod ręką białą kartkę w celu zakrycia nieprzerabianych aktualnie zadań. Dla niektórych osób jest to niezbędne, gdyż inne treści działają jak silne dystraktory. Oto przykłady zadań, które warto wykorzystać:

Kolejne propozycje książek z ćwiczeniami i poradami:

Książka „Naucz się opanowania i koncentracji jest zbiorem porad na opanowanie chaosu, które wynika z poważnych już zaburzeń uwagi. Przydatne dla nauczyciela , jak i dla samego ucznia.

Oprócz książek i ćwiczeń  na kartce, do treningu uwagi przydają się również różnego rodzaju gry i zadania. Dzisiaj przedstawię jedną z nich ( w wytartym już nieco pudełku ), której bardzo często używam. Stosując ją zgodnie z instrukcją trenujemy przeszukiwanie, czyli skupianie się na tym co istotne i ignorowanie dystraktorów.

Wkrótce na naszym blogu kolejne pomysł na trening koncentracji uwagi, tym razem będą to zadania do wykonania.

Na koniec jeszcze znana pewnie wielu osobom „gra w muchę”, tutaj w świetnym opracowaniu graficznym autorstwa RYSOPISY, https://www.facebook.com/rysopisysketchnoting/

Bibliografia :

1. Anna Jurek – „Skoncentruj się” – Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2005 r. ( Zestaw ćwiczeń dla uczniów gimnazjum i szkół ponad gimnazjalnych ze wskazówkami jak uczyć się skutecznie.

2.  Bożena Janiszewska – Uwaga : wspomaganie koncentracji i nie tylko : ćwiczenia i zabawy dla dzieci od 4 do 9 lat /. – Warszawa : Wydawnictwo „Seventh Sea”, 2007

3. Magdalena Hinz – Uwaga! Koncentruj się! Ćwiczenia na koncentracjęi spostrzegawczość dla uczniów klas 4-6 –  Wydawnictwo Harmonia

Wpis ten dedykuję prowadzonej przeze mnie grupie nauczycieli pracujących z dziećmi z ADHD 🙂

oprac: Iza Banaszczyk